شرایط شعر امروز یا شعرهایی که شعر نیستند - وبلاگ مگنار

به گزارش وبلاگ مگنار، خبرنگاران -علی کاکاوند: آنچه مردم را از خواندن شعر دور نموده است و دلیل اینکه کتاب های شعر مخاطب جدی ندارد به نظر من سه چیز است. اولین و عظیم ترین مشکل نظارت و حذف است. بعد باند بازی و رفیق بازی در تعدادی از نشرها، پخش ها و مسابقه های ادبی... دلیل سوم: نوشته هایی که با نام شعر چاپ می شوند اما شعر نیستند. اینجا فرصت نقد کامل و جامع نیست. بلکه بر اساس معیارهای شعرهای گذشته ایران و دنیا چند معضل را درباره مورد سوم بیان می کنم. اینها نظر شخصی و بر اساس تجربه شخصی است.

من در مقام مولف و مخاطب، شعر ساختن به سبک کهن را نمی پسندم یعنی شعری را که بر وزن و قافیه سوار است و امروزه نوشته می گردد شعر نمی دانم. همواره هم گفته ام که اگر بخواهم چنین شعری بخوانم می روم سراغ سرچشمه اصلی که در دسترسم هست یعنی خیام، مولوی، حافظ و سعدی،...حداقل ده دلیل قاطع دارم که عصر چنین شعرهایی تمام شده و این نظم های گوش نواز با هیچ چیز دنیای مدرن ما سازگار نیست. ساده ترین دلیلم این است که هم وزن و هم قافیه، ضد آزادی و آزادی بیان هستند و برای شاعر معین تکلیف می کنند و حق انتخاب او را در به کار بردن کلمات و اصطلاحات محدود می کنند، این با عصر مدرن که عصر فردیت، عصر حق انتخاب است در تناقض آشکار است. پس به قول بارت این شعرها را فقط می گردد از زمان گذشته خواند و نمی توان آنها را در زمان حال نوشت. حال می رسیم به شعر آزاد یا شعر سپید. درست که نوشته موزون و مقفای امروزی را شعر نمی دانم اما این به معنای تایید هر چیزی که با نام شعر سپید منتشر می گردد نیست. پنج نوع متن به اسم شعر منتشر می گردد که با تجربه شخصی و با معیار شاعران امروز ایران و دنیا، آنها را شعر نمی دانم.

1.گروهی متن های ساده می نویسند شاید به قصد اینکه همه مخاطبان آن را بفهمند. متن هایی خالی از هر تازگی و لایه زیرین. خالی از هر خیال و کشفی. سهل و ممتنع نیستند. فقط سهل هستند. دنیا پیچیده و چند بُعدی و مفاهیم آن را تک بعدی و خطی می بینند و خطی به تصویر می کشند. در واقع این دوستان ابراز احساسات می کنند و ابراز احساسات خود را منتشر می کنند. معمولاً شعرهای چند خطی می نویسند و معمولاً زیاد می نویسند. به طور میانگین هر شب سه تا ابراز احساسات سه سطری می نویسند. نوعی تهیه خوراک در فضای مجازی بی در و پیکر!

2.گروهی بر خلاف گروه اول معما طرح می کنند و چیزهایی نزدیک به سبک هندی می نویسند. تا می توانند به قول نیچه آب را گل آلود می کنند تا عمیق به نظر برسند. معادلات طولانی و چند مجهولی می نویسند. بی دلیل نیست که این سال ها ابیاتی از بیدل و صائب همه جا در فضای مجازی رخ می کنند. از انتزاع و معما فاصله نمی گیرند. با کلمات مهجور و نامانوس جملاتی می سازند که باید چند بار بخوانی تا شاید معمایی را دریابی. در انتزاع هم از عرفانیات و اضلاع روح حرف می زنند و نه از پوست شب به سبک فروغ. عجیب است که وقتی در اطراف و همسایگی یک نویسنده، تبعیض، فقر، زندان و حتی سانسور که ضد فرهنگ و شعر است به شکل عریان اتفاق می افتد این افراد به فکر انتزاع و کشف زیبایی در لباس معما هستند آن هم با نوشته هایی که هیچ ابداعی در آن نیست، در زبان و تکنیک هم پیشنهاد تازه ای ندارند. گویا فقط برای در آوردن لج گروه 1 که در بالا شرح دادم، چنین چیزهایی می سازند. به نظرم هر چه می سازند شعر نیست. بخشی از آن تقلید کورکورانه از رویایی و بنیانگذاران شعر دیگر است که دوره اش به سر آمده است. شاید فکر می کنند شعر نباید قابل فهم باشد یا شعر یعنی متنی عجیب و غریب مثل اوراد کتابی مقدس به زبانی مهجور. شاید قصد ساختار شکنی و معنا گریزی دارند اما گرفتار بی معنایی در متن می شوند. بخشی از اینان بر خلاف گروه 1 گویا چندان باوری به نوشتن و نشر شعر ندارند اما نمی دانم چرا منتشر می کنند. فعلاً در بین شاعران، در سایت ها و کانال ها، بیشترین جَنگ و رقابت بین گروه 1 و 2 است.

3.گروهی گویا بر اساس نظریات و معیارهای ادبی شعر می سازند. سعی می کنند اتو کشیده و منطقی و با مهندسی کامل اول کلمات و بعد جملات را کنار هم بچینند. کوچک ترین تخطی از دستور زبان نمی کنند. کوچک ترین تخطی از بیان و زبان غالب و قالب نمی کنند. نوشته های آنها ملال آور است. مگر می گردد چیزی نوشت که در آن هیچ هیجان، تحرک، شورش، صدا یا دست کم نفسی نباشد و اسمش را هنر شعر گذاشت؟ این جملات اتوکشیده را اگر بدون تقطیع بنویسند بهتر است هم برای خواننده هم برای نویسنده. علت خلق چنین نوشته هایی این است که این گروه بیشتر از شعر و داستان و رمان، نقد و نظریه خوانده اند. زبان نویسنده معین است. زبان داستان نویس و شاعر حتی وقتی می خواهد در خصوص مسائل اجتماعی یا حقوقی مقاله بنویسد معین است. ببینید صادق راهنمایی یا شاملو وقتی در خصوص سیاست و جامعه ایرانی می نویسند، زبان شان زبان شعر و داستان است. نوشته ها لو می دهند که نویسنده چه کتاب هایی و از چه نوعی مطالعه نموده است. خود من خواندن نقد گاهی برایم ملال آور است. در خصوص هر چه هم نظر بدهم در صندلی یک شاعر نظر می دهم نه جامعه شناس یا سیاستمدار. بر خلاف دوستانی که وقتی شعر می نویسند شعر را ابزاری برای طرح ایده یا بیانِ نظری می پندارند. شعر ابزار نیست، به قول شاملو خود زندگی ست.

4.گروهی دیگر هم هستند که تصویر یا خیالی را تقلید می کنند. گاهی شاعری ایرانی یا خارجی تصویر یا عبارتی ناب در شعرش دارد. شاعر ما هم می رود همان را، عیناً یا مشابه اش را، می نویسد. اینجا دیگر بستگی به مخاطب دارد که قبلاً آن شعر اصلی را خوانده یا نه. مثال: یک بار احتمالاً در یک شعر زیباست که اسم کشورها یا شهرها ردیف گردد، به عنوان مثال گفته گردد: تو را در پای برج ایفل، بر اهرام مصر و در میدان آزادی تهران دیدم... تکرار این سطر با تغییر اسم شهرها و مکان ها اگر هم سرقت ادبی نباشد، تقلید محسوب می گردد. فرمول تکراری برای شعر اصلاً جالب نیست. به نظرم یک شاعر نه فقط باید با شاعران دیگر فرق داشته باشد بلکه کتاب به کتاب و شعر به شعر باید با خودش نیز فرق داشته باشد. برای همین به کسانی که زیاد می نویسند و کتاب زیاد چاپ می کنند اعتماد، ندارم چون کارشان شده است تقلید، سطحی نگری، تکرار و تکرار.

5.کسانی که سعی می کنند ادای پدرها را در بیاوند و پدر فلان سبک شعری باشند. شعر نو، سپید و گفتار تعریف هایی دارند تفاوت هایی دارند. حالا اگر در پیشوند آنها یک حرف اضافه فرا بیاوریم، حرف اضافه است. از کم سوادی و کمبود مطالعه و ظرفیت پایین است که با خواندن زندگینامه یک آدم عظیم بخواهیم ادای او را در بیاوریم به خیال اینکه صندلی او را خواهیم یافت. همه آنها را که این روزها مدعی سبکی جدید در شعر بوده اند، نه فقط نوگرا نمی دانم که بر اساس نوشته هایشان آنها را متحجر یافته ام.

ضمناً به پست مدرنیسم در ادبیات اعتقادی ندارم و با علم به نظریه پست مدرن اعلام می کنم تا کنون هیچ اثر ادبی پست مدرنی در دنیا خلق نشده است. شاید در حوزه نظری موضوع جالبی باشد اما در عمل در قالب شعر و داستان تفاوتی بین این آثار مدعی پست مدرنیسم، با آثار مدرن ندیده ام. بخصوص اینکه برخی افراد فکر می کنند اگر از اثر ادبی خود یا دوست شان به عنوان یک اثر پست مدرن یاد کنند یعنی یک صفت خوب و پیشرو را به کار برده اند. اصلاً پست مدرن یک سبک یا مکتب نیست، یک شرایط است، یک دوره است که وجود آن هم مورد شک است. در کل سبکی مانند کوبیسم (یا حجم گرایی) در نقاشی معنا دارد نه در شعر، روش موسوم به پست مدرن هم شاید در معماری تعریف داشته باشد، در ادبیات صندلیی ندارد. هنوز آنچه در دنیا شعر و داستان خلق می گردد اگر خیلی نو و تازه باشد، مدرن است. مشکل اصلی ادبیات ما همین است که چنین اثری کمتر خلق می گردد؛ اثری مدرن و پیشرو، فارغ از نامگذاری در مانیفست ها، ایسم ها و ایست ها.